“We blijven elke avond in onze tent omdat er ’s avonds erge dingen gebeuren. Het is hier niet veilig,” zegt Josephine, terwijl ze met haar vier kinderen zit in een tent ter grootte van een kleine kast. Net als Josephine voelen veel vrouwen en meisjes in Zuid-Soedan zich gevangen: ze durven hun tent na zonsondergang niet te verlaten, zelfs niet om naar het toilet te gaan, uit angst voor seksueel geweld.
Josephine denkt met pijn in haar hart terug aan het leven vóór het conflict in 2013. In de Zuid-Soedanese stad Malakal, waar ze als kleermaakster werkte en haar vier kinderen naar school gingen, voelde ze zich veilig en hoopvol. Alles veranderde toen haar man tijdens hun vlucht werd doodgeschoten.
Josephine en haar kinderen zochten bescherming in een nabijgelegen complex van de Verenigde Naties. Acht maanden later wonen ze er nog steeds, samen met meer dan 17 duizend andere ontheemden. Ze zijn daar beschermd tegen kogels, maar niet altijd tegen andere vormen van geweld, zoals seksueel of fysiek geweld.
Wat is seksueel geweld als oorlogswapen?
Seksueel geweld in oorlogen is meer dan een misdaad tegen één persoon. Het wordt vaak bewust gebruikt als een strategie door gewapende groepen. Ze gebruiken dit geweld om mensen bang te maken en controle te krijgen over gebieden. Seksueel geweld kan bestaan uit verkrachting, seksuele slavernij, gedwongen prostitutie, ongewenste zwangerschap en ander seksueel misbruik. Hoewel vrouwen en meisjes het vaakst het doelwit zijn van dit geweld, worden ook mannen en jongens erdoor geschonden.
Zo leven in Soedan momenteel miljoenen vrouwen en meisjes in angst voor seksueel geweld, wat door de aanhoudende oorlog met de dag erger wordt. “Dit legt niet alleen de wrede realiteit van dit conflict bloot, maar ook de enorme lasten die de schouders van Soedanese vrouwen en meisjes moeten dragen, vooral degenen die gedwongen zijn hun huizen te ontvluchten. Met elke dag die voorbijgaat, wordt de situatie alsmaar erger,” aldus CARE Soedan landendirecteur Abdirahman Ali.
Wat zijn de gevolgen?
De gevolgen van seksueel geweld zijn ernstig en kunnen lang aanhouden. Overlevenden kunnen lichamelijk gewond raken en last krijgen van psychische klachten, zoals angst of verdriet. Er kunnen ongewenste zwangerschappen ontstaan. Vaak worden zij buitengesloten of slecht behandeld door hun eigen gemeenschap. Dit maakt het leed nog groter. Seksueel geweld kan ook hele gemeenschappen verwoesten.
“Bij CARE weten we dat in ramp- en conflictsituaties vrouwen en meisjes onevenredig hard getroffen worden, bijvoorbeeld door gendergerelateerd geweld, uitsluiting en uitbuiting.”
Reintje van Haeringen, directeur CARE Nederland
Waarom blijft het vaak stil?
Veel overlevenden van seksueel geweld durven niet te praten over wat hen is overkomen. Ze schamen zich of zijn bang voor straf of afwijzing. Daardoor wordt seksueel geweld in tijden van oorlog niet altijd gemeld. Dit maakt het moeilijk om te weten hoe groot het probleem op een bepaalde plek of op een bepaald moment precies is.
Wat doet CARE tegen seksueel geweld?
Vrouwen worden wereldwijd vaak gediscrimineerd en buitengesloten. Ze hebben minder rechten, kansen of mogelijkheden om een goed bestaan op te bouwen. Daarom heeft CARE speciale aandacht voor de behoeften van vrouwen en meisjes. Het is noodzakelijk dat hun stem wordt gehoord en dat (seksueel) geweld tegen vrouwen stopt.
CARE werkt op drie manieren om seksueel geweld aan te pakken:
- Veilige hulpverlening: CARE zorgt ervoor dat vrouwen en meisjes zich veilig voelen als ze hulp krijgen. Dit doen we door te onderzoeken wat hun specifieke risico’s en behoeften zijn door middel van een zogenaamde Rapid Gender Analysis.
- Hulp aan overlevenden: CARE biedt overlevenden van seksueel geweld belangrijke zorg en steun. Ze krijgen toegang tot veilige ruimtes, informatie, medische en psychosociale hulp en begeleiding om weer grip te krijgen op hun leven.
- Veranderen van normen: CARE werkt samen met gemeenschappen om schadelijke ideeën en gewoonten over vrouwen en mannen te veranderen. Zo proberen we geweld in de toekomst te voorkomen.
Dit doen we bijvoorbeeld in de Democratische Republiek Congo, waar seksueel geweld al sinds de uitbraak van de burgeroorlog in 1996 een ernstig probleem is. Met het programma TUMA+ werken we in de provincies Noord- en Zuid-Kivu aan betere (reproductieve) gezondheidszorg en meer toegang tot informatie over seksuele gezondheid en rechten. Daarbij worden zowel vrouwen als mannen actief betrokken.
Wat zegt het internationaal recht over seksueel geweld in oorlog?
Seksueel geweld in conflicten wordt erkend als een ernstige schending van internationale mensenrechten en het internationaal humanitair recht. Er zijn een paar belangrijke afspraken en wetten:
- De Geneefse Conventies (1949) en de Aanvullende Protocollen (1977) zeggen dat vrouwen speciaal beschermd moeten worden tegen verkrachting, gedwongen prostitutie en ander seksueel geweld.
- Het Statuut van Rome (1998) is het verdrag van het Internationaal Strafhof. Daarin staat dat seksueel geweld een oorlogsmisdaad, een misdaad tegen de menselijkheid en in sommige gevallen zelfs een vorm van genocide is.
- Resolutie 1820 van de VN-Veiligheidsraad (2008) noemt seksueel geweld duidelijk een oorlogswapen.
Ook internationale rechtbanken, zoals het tribunaal voor het voormalige Joegoslavië en Rwanda, hebben belangrijke uitspraken gedaan. Zij hebben seksueel geweld strafbaar gesteld als misdaad tegen de menselijkheid en genocide. Deze uitspraken helpen het Internationaal Strafhof in Den Haag bij het straffen van zulke misdrijven.
“Het probleem is dat vrouwen vaak bang zijn om hun verhaal te vertellen en hun ervaringen te rapporteren. Zowel angst als niet weten hoe je actie kan ondernemen weerhoudt vrouwen ervan om hun rechten te claimen,” vertelde Salma*, een overlevende van huiselijk geweld, aan CARE. *Naam veranderd voor veiligheid. Foto: 4K Production/CARE
Wat is er nog meer nodig?
Om seksueel geweld als oorlogswapen effectief te bestrijden, zijn structurele maatregelen nodig. Het begint met het goed vastleggen van seksueel geweld. Dit is hard nodig om daders te kunnen vervolgen. Zonder bewijs blijven zij vaak ongestraft, en blijft het geweld doorgaan. Door getuigenissen te verzamelen en duidelijk te maken wat er precies is gebeurd, kunnen rechters – zowel in Nederland als internationaal – stappen zetten richting gerechtigheid.
Daarnaast maakt documentatie het probleem zichtbaar. Het laat de omvang van het probleem zien, wat helpt om het zwijgen en taboes te doorbreken. Daarom is het belangrijk dat de wereld seksueel geweld als oorlogswapen openlijk veroordeelt en het erkent als wat het echt is: een doelbewuste strategie, geen onbedoeld gevolg van oorlog.
Overlevenden van seksueel geweld hebben recht op goede, toegankelijke hulp. Denk aan psychologische steun, juridische bijstand en medische zorg, ook op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid. Voor vrouwen die ongewenst zwanger zijn geraakt, is veilige geboortezorg essentieel – om moeder- en kindersterfte te voorkomen.
Ook nazorg en steun bij terugkeer in de gemeenschap zijn belangrijk om het sociale stigma te verminderen. Zo kunnen overlevenden van seksueel geweld hun leven weer opbouwen. Daarbij is het belangrijk dat we hun ervaringen serieus nemen en erkennen.
Wat kun jij doen?
Seksueel geweld in oorlog is geen ongelukkig gevolg van strijd – het is een wapen. En dat wapen moeten we samen stoppen.
Laat je stem horen. Teken onze petitie en vraag Nederlandse politici om:
- Vrouwenrechten centraal te stellen in humanitaire hulp
- Meer te investeren in bescherming en slachtofferhulp
- Seksueel geweld als oorlogsmisdaad aan te kaarten op internationaal niveau
Samen geven we een krachtig signaal: Seksueel geweld mag nooit zonder gevolgen zijn!
